BNA Inclusieve Rondetafel: het verslag

De Inclusieve Rondetafel die de BNA op 4 juli organiseerde werd door de twintig deelnemende architectes geprezen als ‘memorabel en goed getimed’. Of zoals moderator Tracy Metz en BNA-voorzitter Nathalie de Vries stelden: “Een historisch moment in de geschiedenis van de BNA en onze branche.”

De Vries: “Voor het eerst was zo’n grote representatieve en vooraanstaande groep van vrouwen bij elkaar om over het onderwerp vrouwen in de architectuur te praten. De aanleiding is helaas minder fijn, het is 2018 en er zijn nog steeds zeer weinig vrouwelijke partners en bureaueigenaren. Over de verhoudingen binnen bureaus in de verschillende functiegroepen weten we niet zoveel. Er zijn helaas weinig statistieken. Maar onder de BNA-bureaus en op onze bijeenkomsten zijn mannen zeer sterk oververtegenwoordigd. Slechts 12% van de geregistreerde directeuren van BNA-bureaus is vrouw.”

Scheve man-vrouwverhoudingen
Wat we wel weten komt uit het Architectenregister: 77 % van de architecten ingeschreven in het Architectenregister is man. In 2003 was dat trouwens nog 85%, in 15 jaar tijd is het aantal ingeschreven vrouwen slechts met 8% toegenomen. Dus in dit tempo duurt het nog 50 jaar voordat 50% van de ingeschreven architecten een vrouw is. Bij stedenbouwkundigen gaat het iets sneller en beter, daar is 32% vrouw. In de tuin- en landschapsarchitectuur is het vrouwenaantal iets minder dan 40%. Alleen in de interieurarchitectuur zijn de verhoudingen gezond: ruim 50%.

Zusterorganisaties RIBA in Groot-Brittannië en de AIA in de Verenigde Staten doen al jaren onderzoek naar de oorzaken van de genderongelijkheid in de branche. De Vries: “In Groot-Brittannië hebben ze recentelijk ook nog een gender-paygap geconcludeerd bij bureaus. Aangezien ik op bijeenkomsten van de BNA zeer weinig vrouwelijke partners tegenkom heb ik het vermoeden dat dat in Nederland ook zo is.”

Nog wat kwantitatieve cijfers: dit jaar is meer als 50% van de eerstejaarsstudenten op de opleiding Bouwkunde van de TU Delft vrouw. In 2016 bedroeg het aantal vrouwen op Bouwkunde 47%, in 2013 was dat 42%. Het percentage vrouw-man aan de Academie van Bouwkunst in Amsterdam is ongeveer 50-50. De Vries: “Het aantal vrouwelijke docenten op architectuuropleidingen zoals Bouwkunde, staat niet in verhouding tot dat aantal studenten.” Rondetafel-moderator Tracy Metz wijst op de scheve beeldvorming in de media en ondervertegenwoordiging bij architectuurprijzen zoals de Pritzker Award. Zelf is ze één van de twee vrouwen die ooit de Maaskantprijs ontving.

Het goede nieuws: aan de zijde van onder meer ontwikkelaars is interesse in een dialoog met de BNA over dit onderwerp. De Vries: “De bouwwereld zelf is zich tegenwoordig meer bewust van de dominantie van mannen. Mannen maken het daar nu zelf bespreekbaar in hun bijeenkomsten als ze weer merken dat vrouwen ondervertegenwoordigd zijn.

Maar toch: Jacqueline Prins, directeur Emancipatie bij het Ministerie van OC&W is op uitnodiging van Nathalie de Vries aanwezig en stelt: “Meten is weten, het ‘wat, wie en waarom’ achterhalen is belangrijk om te kunnen bouwen aan een inclusieve branche.” BNA doet nu mee aan onderzoek in opdracht van het Bureau Architectenregister over de branche na de crisis, met daarin ook aandacht voor de man-vrouwverhoudingen. Directeur Mirjam de Canho en voorzitter Annemiek Rijckenberg waren daarom ook aanwezig bij de Rondetafel en hebben de deelnemers gevraagd om input. Op 6 december worden de resultaten bekend gemaakt.

De Vries is de eerste vrouwelijke voorzitter van de BNA, die nu al 176 jaar bestaat. De Vries: “Vicevoorzitter Maartje Luisman is ook een vrouw, en verder hebben we nog het vrouwelijk bestuurslid Sjoekie de Bijl Nachenius. Ook het personeel van het BNA-bureau telt veel vrouwen. De BNA-ledenraad bestaat voor 28% uit vrouwen. De BNA bouwt al met al graag mee aan een inclusieve branche. Met de Rondetafel willen we verhalen ophalen uit de praktijk. Waar gaat het scheef? Waarom is onze branche nog steeds een mannenbolwerk? Het is belangrijk dat hier nu een open gesprek over wordt gevoerd, zodat dit in de toekomst fundamenteel kan veranderen. De Rondetafel moet voor de BNA leiden tot concrete conclusies en aanbevelingen.”

Zelf hecht De Vries erg aan rolmodellen: “Het kan niet genoeg worden benadrukt hoe belangrijk dat is, binnen onze bureaus, maar ook daarbuiten als vrouwen die alle soorten ontwerpen maken die er maar denkbaar zijn, die spreekbuis zijn voor de architectuur, werkzaam zijn als docent, als ondernemer enzovoorts. Francine Houben bijvoorbeeld was mijn rolmodel toen ik voor haar werkte, en de eerste vrouwelijke hoogleraar architectuur aan een TU in Nederland. Binnen mijn bureau probeer ik steeds een scherp oog te houden voor gelijke verhoudingen. Om mij heen probeer ik scheve denkbeelden bij te stellen. Ik zeg vrijwel nooit nee als ik ergens voor gevraagd word en noem graag andere vrouwen als ik iemand mag aanbevelen.”

Goed beschouwd geven tijdens deze Rondetafel 20 rolmodellen c.q. boegbeelden acte de présence. Een greep uit hun ervaringen en suggesties:

Maartje Luisman (SVP, 3 vrouwelijke directeuren) ziet jonge ambitieuze vrouwen die afhaken of hun ambitie bijstellen zodra ze een gezin gaan stichten. “Ik ga in gesprek met hen over hoe je werk en privé het best kunt combineren.”

Caroline Bos ervaart hetzelfde bij haar bureau: “We steken veel effort in het begeleiden van carrièregroei. Millennials hechten bovendien veel waarde aan vrijheid binnen hun werk. Ook daar houden we rekening mee, bijvoorbeeld door flexibele werktijden te bieden.”

Titia Luiten (JHK): “Toen ik in de beroepspraktijk kwam, schrok ik van de mannelijke mores die er heerst – een wereld van verschil met de sfeer op de TU. Het zou goed zijn als je daar als student op een of andere manier op wordt voorbereid.”

Caroline constateert dat ambitie zich bij vrouwelijke architecten vaak wat voorzichtiger uit, er is een mate van bescheidenheid die ertoe leidt dat de minder bescheiden mannelijke collega’s een streepje voor hebben. Ook hier is een vorm van cultuurverandering nodig. “Vrouwen moeten meer ballen hebben” concludeert Tracy Metz.

Madeleine Maaskant: “Dat op onze Academie vrouwen tegenwoordig een meerderheid vormen, wordt door sommige mannen gezien als een devaluatie van het architectuurvak. We moeten gewoon laten zien dat ze ongelijk hebben: door ook die topposities op te eisen. De Directeur Stadsontwikkeling is negen van de tien keer een man, qua kennis en kunde slaat dat nergens op, vrouwen mogen best wat meer bluffen.”

Andrea Mőhn pleit voor een subtiele quotumvorm: bij twijfel kiezen voor een vrouw.

Christel Smeets: “In de VS mag je alleen meedoen aan aanbestedingen als je kunt aantonen dat je je HR-diversiteitsbeleid op orde hebt. Zo zou de Nederlandse overheid ook moeten aanbesteden.”

Maaike Westinga krijgt het slotwoord: “Diversiteit gaat om meer dan een gezonde man-vrouwverhouding, het gaat om een ideale mix van karakters die elkaar versterken.”

Conclusies

• Bewustzijn kweken in de branche en in de media over de scheve verhoudingen – niet negatief maar opbouwend
• Subtiele quotumvorm introduceren om een zetje te kunnen geven aan betere verhoudingen
• Meer zichtbaarheid creëren (rolmodellen)
• Minder bescheidenheid, meer bluf (en zo actiever invloed uitoefenen)
• Binnen bureaus meer flexibiliteit bieden voor vrouwen (en mannen) die een gezin hebben
• Werken aan meer zelfvertrouwen, meer de krachten bundelen

Aanbevelingen

• De deelnemers pleiten voor een vervolgbijeenkomst met dezelfde samenstelling > BNA-communitymanager Marieke Istha gaat dit inplannen voor voorjaar 2019 (i.s.m. collega Mark Oldengarm / BNA Netwerken) en zal tevens inventariseren of er behoefte is aan een BNA-vrouwennetwerk.
• Tevens zal Marieke een plan schrijven voor een BNA Vrouwennetwerk – programmatisch, incl. voorstellen voor jaardoelen en de middelen en mensen om deze te halen
• Structureel onderzoeksgegevens delen met partners als OCW (Jacqueline Prins), Bouwend Nederland, Architectenregister etc. > BNA-beleidsmedewerker Jasper maakt een 1e inventarisatie

Eerste vervolgstappen

1. 6 december: presentatie onderzoek in opdracht van het Bureau Architectenregister over de branche na de crisis, met daarin ook aandacht voor de man-vrouwverhoudingen. De Rondetafel-deelnemers zijn ook uitgenodigd om rechtstreeks input (vragen en suggesties) te mailen naar Architectenregister > Doel: media-exposure / awareness genereren obv concrete onderzoeksuitkomsten
2. Najaar: verkennende gesprekken aangaan met Neprom-directeur Jan Fokkema en Maxime Verhagen van Bouwend Nederland – over inclusieve bouwkolom / man-vrouwverhoudingen
3. Najaar: BNA Gedragscode aanvullen m.b.t. goed werkgeverschap op het vlak van diversiteitbeleid
4. Najaar: BNA sluit zich aan bij de zojuist opgerichte Women in Architecture Taskforce van de Architects’ Council of Europe (ACE) een netwerk van architectenbrancheverenigingen in 30 Europese landen. Vanaf de eerste taskforcewerksessie in oktober zal BNA verslag doen van de voortgang en deze koppelen aan de doelen van het BNA Vrouwennetwerk.