In energieneutraal bouwen ligt een architectonische opgave besloten

De gebouweisen ten aanzien van het energiegebruik worden steeds strenger. BENG (eisen voor Bijna Energie Neutrale Gebouwen) is sinds 2021 de standaard. Alle nieuwbouw moet voldoen aan eisen die gesteld worden ten aanzien van de energiebehoefte en het duurzame energiegebruik. Het doel is om afscheid te nemen van fossiele brandstoffen én het binnenklimaat te optimaliseren. Maar in BENG ligt ook een architectonische opgave besloten. Het is namelijk niet alleen de (fossiele) energievraag die geminimaliseerd moet worden. Het is tevens een ontwerpopgave die invloed heeft op de esthetica. Daarmee is de energietransitie echter niet compleet. De oudere gebouwvoorraad is (nog) niet gereed om gasloos te functioneren. Én dat gaat om grote aantallen. De voorraad telde in 2012 - de laatste grote wijziging in het Bouwbesluit - 8.425.398 gebouwen, waaronder 7.386.743 woningen. Ook deze bouwwerken moeten in 2050 energieneutraal zijn. Alleen als er in snel tempo ingrijpend gerenoveerd wordt, kunnen de klimaatdoelen behaald worden.

Wat is energieneutraal ontwerpen en bouwen?
Zo eenvoudig als energieneutraal zich laat omschrijven, zo gecompliceerd kan een energieneutraal ontwerp zijn. Een gebouw wordt als energieneutraal gedefinieerd als er – berekend over een periode van een jaar – geen externe energie van fossiele of nucleaire herkomst nodig is voor het functioneren van een gebouw. Seizoensinvloeden zijn daarbij achterwege gelaten. Bij het ontwerp volstaat het echter niet om uitsluitend een som van elementen en prestaties te maken. Energieneutrale gebouwen zijn uitsluitend realiseerbaar als er afgewogen keuzes gemaakt worden. Bijvoorbeeld ten aanzien van de positionering, het ontwerp en de materialisatie. Daarnaast moeten bouwkundige en installatietechnische oplossingen naadloos aansluiten om elkaar te versterken en klimaatoplossingen optimaal te laten functioneren.

Waarde van de architect
In de transitie naar een energieneutrale samenleving is de architect een onmisbare schakel. Als geen ander is de architect in staat om techniek, comfort en esthetiek samen te smelten in een integraal ontwerp. Door hun ontwerpkracht zien architecten verbanden, kunnen zij de connectie te maken en de wensen van opdrachtgevers vertalen naar comfortabele gebouwen. Daarnaast vraagt de huidige bouwvoorraad om innovatieve oplossingen. Voor miljoenen gebouwen volstaat het niet om het dak te voorzien van PV-panelen en de cv-ketel te vervangen voor een warmtepomp. Vaak is een volledige metamorfose van de gebouwschil nodig. Daarin liggen kansen besloten. Bijvoorbeeld om wijken te transformeren, groen te integreren en esthetische waarden toe te voegen.

Kansen
Bij toonaangevende projecten van de afgelopen jaren bleek steeds weer hoe waardevol de inbreng van architecten is. De wil om te onderzoeken en de technische vooruitstrevendheid in combinatie met een krachtig visueel ontwerp, dienen als een inspiratiebron voor collega’s en opdrachtgevers. Keer op keer vervulden architecten een voortrekkersrol; een rol die niemand anders in de bouwketen kan invullen. Deze regiefunctie leidde bovendien tot nieuwe expressievormen en een verrijking van het stedelijk landschap.