Leren van alledaagse multifunctionele gebouwen
Onze dynamische maatschappij vraagt om flexibele en multifunctionele gebouwen. Door de snelheid waarmee onze samenleving verandert, verandert de ruimtebehoefte continu. De huidige gebouwvoorraad is onvoldoende in staat hierop te anticiperen. De laatste jaren zijn verschillende gebouwen gerealiseerd waarin is geëxperimenteerd met flexibiliteit en multifunctionaliteit. Hoe werken deze gebouwen? Hoe flexibel zijn ze? Wordt er eigenlijk wel gebruik gemaakt van de ingebouwde mogelijkheden tot aanpassing?
ANA architecten heeft in 2006 een multifunctioneel woonwerkgebouw opgeleverd: Multifunk op IJburg. Geprikkeld door de vragen rondom ontwerp, bouw, gebruik en beheer van multifunctionele gebouwen voerde ANA architecten een vooronderzoek uit naar een groot aantal andere gerealiseerde extreem flexibele en multifunctionele gebouwen. In een grondige analyse van 21 flexibele en multifunctionele gebouwen op bouwkundige en beheeraspecten is gekeken naar de uitgangspunten in de ontwerpfase, maar ook naar de ervaringen van de gebruikers. De meeste onderzochte gebouwen hebben een hoge mate van flexibiliteit. Het zijn ‘top of the bill-projecten’, waar flexibiliteit en multifunctionaliteit belangrijke uitgangspunten waren en waar verschillende middelen ingezet zijn om dit mogelijk te maken.
Alledaagse flexibiliteit en multifunctionaliteit
Het vooronderzoek leverde veel inzichten op, maar liet ook vragen open. De belangrijkste beperking is dat met name de gebouwen zijn gedocumenteerd en geanalyseerd die extreem zijn in de mate van flexibiliteit en multifunctionaliteit, en daardoor ook vaak duur. Informatie over kleinschaligere, meer alledaagse en goedkopere vormen van flexibiliteit ontbrak nog. In 2013 voerde ANA architecten, samen met BNA Onderzoek en BNA-leden, een vervolgstudie uit: Multiflex & multifunk: gebouwen voor de toekomst.
De volgende type gebouwen werden tijdens de studie nader bekeken:
- Gebouwen die meerdere manieren van gebruik (kunnen) faciliteren: wonen, werken, onderwijs, hotel, … en die kunnen transformeren tussen de verschillende functies: woonwerkwoning, schoolwoningen, multifunctioneel kantoorpand, et cetera.
- Gebouwen die over vooraf bedachte flexibiliteit en multifunctionaliteit beschikken, flexibiliteit die ‘ingebouwd’ is in het gebouw.
De onderzoeksvragen waren: Op welke vormen van flexibiliteit is ingezet? Wordt er gebruik van gemaakt? En zo ja, hoeveel tijd na oplevering? Wordt er gebruik gemaakt op de manier zoals het bedacht is of anders? Welke kosten worden er gemaakt om gebruiksmogelijkheden te veranderen? Welke problemen is men tegengekomen bij verandering?
De zes deelnemende bureaus werkten aan de analyses van gebouwen die zij zelf hebben ingebracht: een school die eenvoudig getransformeerd kan worden tot schoolwoningen, een woningbouwproject met werkplaatsen en ateliers, een laboratioriumgebouw waar kantoor- en labfuncties kunnen wisselen, een bejaardenwoonhuis met en zonder verpleegfuncties, etc. Iedereen werkte volgens dezelfde methodiek: in interviews met de gebouweigenaar en gebruikers werd getoetst hoe het gebouw in de praktijk functioneert en welke vooraf mee ontworpen ruimtelijke randvoorwaarden hierin een rol spelen. Daarnaast werd ook gekeken welke niet ruimtelijke randvoorwaarden een rol spelen bij het flexibele gebruik.